اشغال سفارت و ويتنام شدن ايران

سید مصطفی تاجزاده

پرده اول: انقلاب ربوده شده

۱. نخستین چالشی که از همان لحظه پیروزی انقلاب آغاز شد، درباره تعریف و ماهیت خود "انقلاب" بود. بر اساس دیدگاه برخی جریان ها، بویژه "مجاهدین خلق"، و البته با الهام از انقلاب های سوسیالیستی آنچه در ایران بوقوع پیوسته بود، انقلاب به مفهوم مورد نظر آنها نبود. بنابراین باید کاری می کردند که "انقلاب واقعی" رخ دهد.

۲. به باور "مجاهدین خلق" نهضتی که بجای تسلیح مردم و تشکیل "سازمان انقلابی مسلح" به سازماندهی تظاهرات غیرمسلحانه می پردازد و عوض این که گلوله را با گلوله پاسخ دهد، گل های میخک بر لوله تفنگ ارتشیان می نشاند، به هر چیزی می توانست شبیه باشد جز یک "انقلاب تمام عیار".

۳. ۲۲ بهمن ۵۷ از دید "سازمان مجاهدین خلق" در بهترین حالت یکی از مراحل آن "انقلاب واقعی" بود که می توانست و می بایست سیر تکاملی خود را طی کند. اما "سازشکاران" قبل از اینکه "انقلابیون" از زندان ها آزاد شوند و به خود سروسامان بدهند، سر و ته انقلاب را هم آوردند و مانع رشد و ارتقای آن شدند.

۴. از نظر آن "سازمان" جمهوری اسلامی میوه یک انقلاب واقعی و کامل نبود و "رهبری خمینی و دولت بازرگان" بیش از آنکه ریشه در انقلاب داشته باشد، از سطح نازل و غیرمسلحانه انقلاب و سرعت پیروزی آن سرچشمه می گرفت. انقلابی دیگر در سطحی عالی تر و عمیق تر می توانست سازشکاران را کنار زند و رهبران انقلابی را جای آنها نشاند.
از این منظر معنای "تعمیق انقلاب" افزون بر طرد سازشکاران، نفی روش های مسالمت آمیز و کشاندن کشور به درگیری خونین با آمریکا بود. سخنان مسعود رجوی در خرداد ۶۱ شاهد این مدعاست:
«اگر یادتان باشد در آن اوایل با چه تبلیغات و سروصدایی می گفتند که: "دیدید مبارزه مسلحانه احتیاجی نبود و امام آمد و با گل و فقط با تکبیر و با صلوات کار را تمام کرد؟" بله در آن اوایل همه یادمان هست که اصلا نمی شد صحبت کرد که آقا! آخر یک خرده صبر کنید ببینیم واقعا کار تمام شده؟! چیزی حل شده؟!»(جزوه جمع‌بندی یکساله، ص۳۲)

۵. تئوری ویتنام کردن ایران در ابتدای پیروزی از آن فرقه رجوی بود، ولی بعدا فرقه مصباح نیز به آن تمسک جست. "مجاهدین خلق" هم به لحاظ نظری از الگوی ویتنام تبعیت می کردند و هم به لحاظ عملی تحقق آرمانهای خود را در این می دیدند که ایران ویتنام شود تا "سازمان" که با انتخابات آزاد نمی توانست حاکمیت را قبضه کند، در بستر یک مبارزه خونین و دراز مدت و نظامی کارایی خود را ثابت نماید و رهبری کشور را انحصارا به دست گیرد.

۶. طبق تحلیل "مجاهدین خلق" موثرترین فردی که از ویتنام شدن ایران پیشگیری کرد، کسی نبود جز جیمی کارتر که سیاست حقوق بشری او به‌عنوان یک نقشه و نظریه امپریالیستی بر مبنای پرهیز از ویتنامیزه شدن شرایط تنظیم شده بود:
«سیاست حقوق بشر کارتر می خواهد انقلابیون را ابتدا ایزوله کند و سپس ریشه کن سازد. این مطلب با توجه به نقشه های جدید امپریالیسم آمریکا که در سیاست حقوق بشر کارتر تبلور یافته بهتر روشن می شود. چنانکه برژینسکی بارها اشاره کرده است: اکنون دیگر نمی توان جلو تحولات رهایی بخش را در جهان به تمامی سد نمود. اکنون دیگر خفقان مطلق ویتنام ها به دنبال دارد. پس باید چنان که او تصریح می کند، " تحول را از مسیر انفجاری به کانال مسالمت آمیز سوق داد".» (نشریه مجاهد، ۲۹ مرداد ۵۸).

۷. بر مبنای تحلیل فوق واشنگتن برای دفع شر انقلابیونی که طالب دگرگونی ریشه ای در مناسبات ملی و بین المللی بودند، دست سازشکاران را باز گذاشت. به بیان روشن سیاست حقوق بشر کارتر پایه ریزی شد تا انقلاب توده ای قهرآمیز منتفی و سازمان های پیشتاز انقلابی و مسلح، به ویژه "مجاهدین خلق" طرد شوند. این سیاست که بازتاب آن در مرحله اول ایجاد فضای باز سیاسی به جای خفقان مطلق بود، وحدت انقلابی و یکپارچه خلق را پشت سر انقلابیونش در هم می ریخت و به اصلاح طلبان و سازشکاران اجازه می داد انقلابیون ضد آمریکایی را منزوی و در مرحله بعد کنار بگذارند.

پرده دوم: درد مشترک تمامت خواهی

۱. به گفته پرویز یعقوبی عضو با سابقه و جدا شده "سازمان"، به نقل از سعید رضوی فقیه :
« در آستانه انقلاب و در دوران اقامت آیت الله خمینی در پاریس عباس داوری از اعضای سازمان مجاهدین خلق با ایشان دیدار می کند. در این دیدار رهبر فقید انقلاب تمایل خود را برای حضور سازمان در دولت احتمالی پس از پیروزی و همکاری سازمان با دیگر نیروها به اطلاع وی می رساند. پس از تماس داوری با رهبر سازمان و گزارش دیدار، رجوی از وی می خواهد که مجددا با آیت الله خمینی دیدار کرده و به اطلاع ایشان برساند که چون اعضای سازمان تخصص و تجربه کافی در مبارزه و اداره امور کشور دارند، بنا بر این "سازمان" می تواند به تنهایی کشور را پس از سقوط رژیم به خوبی اداره کند.
پس از دیدار مجدد و طرح این موضوع، آیت الله خمینی مخالفت کرده
و مجددا پیشنهاد همکاری دسته جمعی برای اداره امور را مطرح می کند. عباس داوری مجددا در تماس تلفنی گزارش دیدار دوم را به اطلاع رهبر سازمان می رساند که رجوی سخنی با این مضمون می گوید که یا اداره امور را یکجا به ما بدهند، یا هیچ نمی خواهیم. سپس ادامه می دهد که اینها (آخوندها یا واژه ای با این مضمون) توانایی اداره کشور را ندارند و پس از شش ماه دوباره می آیند دنبال خود ما."

۲. پرویز یعقوبی همچنین گفته بود :
" آیت الله خمینی تمایل و حتی اصرار داشت که مجاهدین خلق در کمیته استقبال و محافظت از ایشان سهیم و ذی نقش باشند. حتی بنا بود که پیش از سخنرانی ایشان در بهشت زهرا مرحوم حاج احمد صادق پدر شهید ناصر صادق به نمایندگی از خانواده شهدا سخنرانی کند که همه این امور با مخالفت و پافشاری برخی روحانیون نزدیک به آیت الله خمینی در تهران منتفی می شود و به "مجاهدین خلق" در استقبال و محافظت از رهبر انقلاب مسئولیتی داده نمی شود."

۳. رضوی فقیه همچنین به نقل از عباس اشراقی مسئول وقت "جنبش ملی مجاهدین" در قم که او نیز بعدا از "سازمان" جدا شد، می گوید:
" در بهار سال ۵۸ و زمانی که آیت الله خمینی در قم مستقر بود، جمعی از سران سازمان نزد ایشان می روند. در این دیدار مسعود رجوی پس از معرفی برخی اعضای برجسته سازمان در مورد ویرانی های کشور و نابسامانی هایی که محصول رژیم شاه بود و نیز درباره توانایی و آمادگی سازمان برای سازندگی و ترمیم خرابی ها سخن می گوید.
پس از وی آیت الله خمینی ضمن تایید این نکته که کشور خرابی های بسیاری دارد، به جای وعده شغل و مسئولیت به سازمان و بهره گیری از مشارکت اعضای آن در امور کلان، می گوید ویرانی بسیار است و خیلی باید کار شود تا کشور آباد گردد . شما (خطاب به اعضای سازمان) هر جا بروید در شهر ها و روستاها کار برای جبران خرابی و آباد کردن کشور زیاد است.
پس از این دیدار و در دفتر جنبش در قم که محل استقرار سران سازمان و پذیرایی از ایشان در این سفر کوتاه بود، مسعود رجوی در جلسه جمع بندی با توجه به فحوای کلام آیت الله خمینی مبنی بر عدم واگذاری مشاغل دولتی و حکومتی به سازمان و با اشاره به اسلحه کمری خود به حاضران در جلسه می گوید: برادران این اسلحه هایی که به کمر بسته ایم باز نخواهیم کرد تا یا ما اینها را بزنیم یا اینها ما را بزنند."
به گفته رضوی فقیه آقای پرویز یعقوبی هم این ماجرا را تایید کرد.

۴. روایت تقی رحمانی نیز مهم است: «در سال ۱۳۵۷ موسی خیابانی را درک این بود که انقلاب متعلق به ما بود و اینها(حکومت) دزدیدند و باید آن را پس بگیریم. این تحلیل نادرست کمک کرد تا جان هزاران نیروی مخلص کشور گرفته شود و در پی آن انقلاب وارد جنگ با برادران دشمن شد.»( اپوزیسیون ایرانی، حق و توانایی، ۲۵ شهریور ۱۳۹۲).

پرده سوم: خیابان یا صندوق رای

۱. زوج "انقلاب-ویتنام" که از دهه ها قبل از سال ۵۷ سخن برتر انقلابیون تمام وقت و سازمان های چریکی بود، با زوج "انقلاب-انتخابات" نسبتی نداشت. در گفتار مسلط انقلابیون حرفه ای "انقلاب" و "انتخابات" نه فقط در هم تنیده نبود، بلکه بر تضاد انتخابات با تحقق آرمانهای انقلاب تاکید می شد.

۲. "مجاهدین خلق" در همان ماه های نخست پیروزی از عدم آمادگی مردم برای انتخابات سخن به میان آوردند. از نظر آنها نخست باید انقلاب تعمیق می شد، سپس مردم در روند انقلاب خالص می شدند، یعنی در فرایندی دراز مدت و خونین به چنان حدی از فهم و خودآگاهی و خودسازی می رسیدند که بتوانند رهبران و نمایندگان واقعی خود را انتخاب کنند. مردمی که این پروسه را طی نکرده باشند، "استعمار زده" و "دارای تمایلات ارتجاعی" تلقی می شدند که شایستگی و در اصل حق انتخابات آزاد نداشتند. به این عبارات دقت کنید:
«تا پایان موفقیت مرحله بعدی انقلاب، یعنی تا محو کلیه آثار ستم امپریالیستی و وابستگی های استعماری در همه سطوح نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و غیره نیازی به موسسان و قانون اساسی جدید نداریم، چرا که اول باید همه پایگاه های نفوذ استعمار را در میان مردم از بین برد، آنگاه فارغ از هر فرد و گروه وابسته به استعمار، و عاری از هر تمایل ارتجاعی ، به تصمیم گیری در مورد ضوابط اساسی حاکم بر مردم پرداخت»(اطلاعیه مجاهدین خلق، ۱۷ خرداد ۵۸).
پس تا زمانی که ذهن مردم از آثار ستم امپریالیستی و وابستگی های استعماری در همه سطوح پاک نشود، برپایی انتخابات ضرورت ندارد، زیرا سازشکارانی که اجازه نمی دهند انقلاب عمق یابد، اکثریت آرا را درو خواهند کرد. حال آنکه در فرایند ویتنامیزه شده انقلاب، مردم مفتون و امپریالیسم زده از خواب غفلت بیدار و انقلابی و ضدآمریکایی می شوند. آنگاه رهبران واقعا انقلابی را بر صدر خواهند نشاند.

۳. با منطق "مجاهدین خلق" برگزاری انتخابات تابع مرحله بندی حرکت تکاملی اجتماع است و فقط "در پایان موفقیت آمیز مرحله بندی انقلاب" می توان آن را برگزار کرد. پس برپایی انتخابات در مرحله "ناقص"، " ماقبل ویتنامی" "پیشامسلحانه" انقلاب توجیه ندارد، بلکه خطا و خطرناک است و به پیروزی سازشکاران یا همان اصلاح‌طلبان منجر می شود.
دو مرحله ای شدن انتخابات به این اعتبار یعنی اول پاکسازی ذهن مردم از بقایای نفوذ امپریالیستی و تمایلات ارتجاعی و در مرحله دوم و در سکانس پایانی انقلاب برگزاری انتخابات. ارگان سازمان در این زمینه می نویسد:
«راه رفع و رجوع این عوامل ... اساسا طولانی و درازمدت است. راهی به درازی یک انقلاب بنیادین اجتماعی، اقتصادی که ما تازه در آغاز آنیم. راهی که تنها در پایان آن می توان عوامل محدود کننده آزادی، یا همان جبرهای خودکار اجتماعی _ اقتصادی و سیاسی را در روان شناسی جامعه خنثی نمود.»(مجاهد، اردیبهشت ۵۹). 
۴. اما واحد زمانی "مرحله" چیست و گذار از یک مرحله انقلاب به مرحله ای دیگر "چند سال" طول می کشد؟ "مجاهدین خلق" چنین جواب می دهند: تا "محو کلیه آثار ستم امپریالیستی" و "امحای کلیه پایگاه های نفوذ" که "در تمام ساختار های فرهنگی و نظامی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جامعه رسوخ کرده" اند.
بر همین مبنا ارگان "سازمان" از یک سلسله "عوامل سیستماتیک محدود کننده" نام می برد که بدون رفع آنها در زمانی طولانی نمی توان از شایستگی مردم برای انتخابات و گزینش نمایندگان خود سخن گفت.
به زبان ساده مطابق دیدگاه "مجاهدین خلق" و نیز همسو با نگرش مصباح و جنتی، مردم مشتی جماعت « افسون زده» محسوب می شوند که جز به کمک یک قشر ویژه و آگاه و پیشتاز نمی توانند از افسون زدگی آمریکایی- ارتجاعی خود رها شوند. دادن حق انتخاب به آنان مانند دادن حق انتخاب سرنوشت به کودکان است. در چنین نگاهی عمق بدبینی به مردم در نقطه مقابل خوشبینی نامحدود به "پیشاهنگ انقلابی" یا "فقهای ولایی" قرار می گیرد.

۵. مبانی "نظارت استصوابی تمام عیار" را می توان در نگرش مسعود رجوی یافت که البته بعدها عینا به تصرف مصباح و جنتی در آمد. استدلال های توجیه کننده این نگاه نزد ایرانیان آشنا است؛ اگر مردم را در انتخاب خود آزاد بگذاریم، بر اساس "تمایلات ارتجاعی" خود رای می دهند. 
رجوی می گفت استعمار در عصر پهلوی فقط مراکز و افراد معینی را به استخدام خود در نیاورده بود، بلکه ذهن مردم را نیز به "پایگاه استعمار" تبدیل کرده بود. جنتی نیز می گوید اگر داوطلبان را غربال نکنیم و مردم را آزاد بگذاریم، تحت تاثیر تبلیغات استکباری به بی صلاحیت ها رای می دهند.

۶. برگزاری انتخابات در چنین شرایطی آنچنان که مجاهدین خلق می گفتند و اکنون مصباح و جنتی از آن دم می زنند، به معنای آن است که استعمار که از درهای کشور بیرون رفته است، دوباره از "پنجره" به داخل آن " نفوذ" کند. 
بر مبنای دیدگاه مسعود رجوی و نگرش مصباح و جنتی مردم استعمار زده و دارای تمایلات ارتجاعی حق و شایستگی سرنگونی رژیم قبل از انقلاب را دارند، اما پس از انقلاب حق و لیاقت انتخاب آزاد نامزدهای مورد نظر خود را ندارند.

۷. ایده "انتخابات دومرحله ای و استصوابی" از دل این منطق استالین زده زاده می شود و مقابل اندیشه "میزان رای ملت است" قرار می گیرد.

پرده چهارم؛ یک بستر و دو رویا

۱. انتخابات آزاد زمینی است که "استصوابیون" خود را از بازی و پیروزی در آن عاجز می بینند. پس می کوشند میدان مسابقه را از صندوق آرا به خیابان ها بکشانند. به همین دلیل از تسخیر سفارت‌خانه ها و افزایش تنش ها در داخل و خارج کشور استقبال می کنند و آنها را برای تحقق آرمان های انقلاب (خود) مفید می یابند.

۲. "مجاهدین خلق" با این تحلیل به استقبال تسخیر سفارت آمریکا شتافتند و از تداوم گروگان گیری پشتیبانی نمودند، چرا که می توانست به دخالت نظامی امریکا در ایران منجر شود. در این صورت بستری ویتنامی برای روی کار آمدن کسانی فراهم می شد که مسلح به "علم مبارزه" بودند و راه نبرد خونین و مسلحانه را با امپریالیسم می دانستند. از طرف دیگر کسانی حذف می شدند که به زعم "سازمان" حکومتشان محصول سازش با امریکا و اسقاط شاه بود.
به بیان دیگر "مجاهدین خلق" در مقطع تسخیر سفارت آمریکا احساس می کردند فرصتی طلایی به‌دست آورده اند و شرایط بار دیگر انقلابی شده است. با این تفاوت که غایبان سال ۵۷ اکنون حاضرند و می توانند با تکیه بر "علم مبارزه" رهبری انقلاب و کشور را در دست گیرند.

۳. مهمترین شرطی که می توانست اشغال سفارت را به یک فرصت طلایی برای "پیشاهنگ انقلابی" تبدیل کند، این بود که آمریکا واقعا آمریکا بشود، یعنی آنچنان که "سازمان" می گفت، از پشت نقاب حقوق بشری جیمی کارتری بیرون آید و چهره حقیقی خود را نشان دهد. آمریکایی که به مقتضای «ماهیت آمریکایی» خود عمل نکند و به جای لشکرکشی و کشتار ویتنامی، از حقوق بشر و فضای باز سیاسی سخن بگوید، آمریکای حقیقی نیست. بنابر این باید کاری کرد (یعنی آمریکا را به گونه ای تحریک کرد) که «ماهیت واقعی خود» را آشکار کند. در این صورت انقلابیون بدلی (اصلاح‌طلبان) که در سال ۵۷ مانع تعمیق انقلاب شدند و شاه را بدون توسل به جنگ مسلحانه توسط توده ها به زیر کشیدند، بعد از آنکه شور انقلابی خلق با مداخله نظامی آمریکا به منتها درجهخود می رسد، منفعل و منزوی می شوند و جای خود را به انقلابیون واقعی و ضد آمریکایی ( البته مخالف انتخابات آزاد) می دهند.

پرده پنجم: ترور بهشتی بجای نبرد با امپریالیسم

۱. چرخش در موضع "مجاهدین خلق" علیه حاکمیت پس از اشغال سفارت صورت گرفت. "سازمان" که تا آن موقع میان آیت الله خمینی و آیت الله بهشتی فرق می گذاشت و در پوشش حمایت از اولی، لبه تیز تهاجم خود را متوجه دومی می کرد، پس از اشغال سفارت و بویژه در زمانی که قرار بر آزادی گروگان ها شد، با لحنی آشکارا برانداز علیه آنچه "خط سازش" می خواند، موضع گرفت و هشدار داد تا زمانی که یک"مجاهد خلق" زنده باشد، نخواهند گذاشت چنین سازشی شکل بگیرد. 
به سخنان مسعود رجوی در دی ماه ۵۹ یعنی ۶ ماه قبل از آغاز تروریسم گسترده اش دقت فرمایید: «باید بدون هیچ پرده پوشی و با صراحت تمام به عنوان نماینده ای از نسلی که با خون و آتش خود درخت انقلاب را بارور کرد، به همه افراد و مقاماتی که در هر مقام و منصب و لباس می خواهند مجددا پای جهانخواران را به این میهن باز کنند، گوشزد کنم که اگر به دادگاه های الهی _ اخروی باور ندارند، مبادا دادگاه های خروشان و بی امان خلق را فراموش کنند. صریحا متذکر می شوم که تا وقتی یک مجاهد خلق در میهن ما وجود دارد، امریکا نباید و نخواهد توانست که به این کشور باز گردد.»(مجاهد، شماره ۱۰۲، دوم دی ۱۳۵۹).

۲. از نگاه "مجاهدین خلق" ویتنام پرهیزی آمریکا در کنار پرهیز بهشتی از ویتنامیزه کردن ایران حتی پس از اشغال سفارت، علائم بارز سازش پنهان دیگری در مورد "جلوگیری از دامن زدن به مبارزه ضد امپریالیستی" به شمار می رفت.
«او (کسینجر) در سر رویای فروکش کردن این موج ضد امپریالیستی را دارد و به همین دلیل با کارتر نیز در این مورد به وحدت می رسد. سیاست امپریالیست ها در این دوره "عدم تحریک" است. دقیقا در همین رابطه کارتر طی پیامی از آمریکایی ها می خواهد "خویشتن داری کامل از خود نشان دهند"! روشن است که این خویشتن داری در واقع نه برای حفظ جان گروگان ها که برای جلوگیری از دامن زدن به مبارزات ضد امپریالیستی است.» (نشریه مجاهد، ۱۸ آبان ۵۸)

۳. جرم بزرگ بهشتی و یارانش از دید "سازمان" آن بود که او و یارانش که "عمق یافتن و گسترده تر شدن این حرکت را با موجودیت خودشان در تضاد می دیدند، تلاش داشتند آن را محدود و مهار کنند" (نشریه مجاهد، ۱۴فروردین ۵۹).

۴. به اعتقاد "مجاهدین خلق"،"ترس از عمق و گستردگی این حرکت در امریکا نیز به شدت وجود داشت" (نشریه مجاهد، همان).

۵. بهشتی ستیزی ضدامپریالیستی "سازمان" که نهایتا زمینه را برای تظاهرات مسلحانه ۳۰ خرداد ۶۰ "مجاهدین خلق" فراهم کرد و به بمب گذاری تروریستی دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی در ۷ تیر همان سال راه برد، محصول روند ویتنامیزه کردن انقلاب بود که با عنوان حمایت همه جانبه از تسخیر سفارت تا مرحله تبدیل آن به یک جنگ بازگشت ناپذیر با آمریکا صورت بندی شد.
به عبارت دیگر ورود "مجاهدین خلق" به فاز مسلحانه در خرداد سال ۶۰ و ترورهای گسترده پس از آن را نمی توان بدون در نظر گرفتن فرآیند گفتمان سازی ضد امپریالیستی "سازمان" و شیوه های برچسب زنی آن به مخالفان خود فهمید. خط "امریکایی _ سازشکار" نمایاندن دکتر بهشتی و یارانش بر این پایه بنیاد گذاشته شد و در جریان اشغال ۱۵ ماهه سفارت به اوج خود رسید.

۶. بر این اساس ۳۰ خرداد ۶۰ عینیت بخشیدن به هشدارها و زمینه سازی هایی بود که "سازمان" در دوران اشغال سفارت صورت داده بود. هرچند اگر بنی صدر دست اتحاد به "سازمان" نمی داد، احتمالا رجوی دچار این توهم نمی شد که می تواند با پشتوانه رای رئیس جمهور وقت و با اتکا به جایگاه قانونی او، دست به ترور مقامات زند، جمهوری اسلامی را سرنگون کند و خود رهبری ایران را در دست گیرد.

۷. عبرت آموز آنکه حاصل شعار و راهبرد ویتنام کردن ایران "مجاهدین خلق"، نه مبارزه خونین و بی امان با امپریالیسم، که ترور بیش از ۱۷ هزار هموطن مخالف "سازمان" و نیز پیوستن به صدام و جاسوسی برای او در جنگ و لشکرکشی علیه ملت خود بود.